Ý nghĩa tranh tứ quý Tùng – Cúc – Trúc – Mai

Tranh tứ quý Tùng – Cúc – Trúc – Mai không chỉ là một vật phẩm trang trí quen thuộc trong nhiều gia đình Việt, mà còn là một biểu tượng văn hóa sâu sắc, mang đậm giá trị phong thủy và triết lý nhân sinh. Bộ tranh này, với hình ảnh bốn loài cây tượng trưng cho bốn mùa, còn là hiện thân cho bốn đức tính cao đẹp của người quân tử, đồng thời gửi gắm những ước vọng về một cuộc sống an lành, thịnh vượng và hạnh phúc.

I. Nguồn gốc của bộ tranh

Tranh tứ quý có nguồn gốc từ Trung Quốc, nơi mà nghệ thuật hội họa và thư pháp đã phát triển rực rỡ từ hàng ngàn năm trước. Tại Trung Hoa, bộ tranh tứ quý thường bao gồm Mai, Lan, Trúc, Cúc – bốn loài hoa, cây cảnh tượng trưng cho khí chất thanh cao và phẩm hạnh của người quân tử. Khi du nhập vào Việt Nam, bộ tranh đã có sự biến đổi nhỏ để phù hợp với văn hóa và quan niệm thẩm mỹ của người Việt. Cây Tùng, với dáng vẻ hùng vĩ và sức sống bền bỉ, đã được chọn thay thế cho hoa Lan, tạo nên bộ tranh tứ quý Tùng – Cúc – Trúc – Mai quen thuộc.

Hoàng Phong Trì (Huang Fengchi), một nhà thơ và nhà văn học thời nhà Minh, đã biên soạn “Mai Trúc Lan Cúc tứ phổ” (梅竹兰菊四谱), góp phần quan trọng trong việc phổ biến và nâng cao giá trị của bốn loài cây này trong văn hóa và nghệ thuật. Từ đó, Mai, Lan, Trúc, Cúc thường được các họa sĩ gọi là “Tứ quân tử,” thể hiện khí chất cao quý của người quân tử.

II. Ý nghĩa của bộ tranh

Vượt lên trên vẻ đẹp hình thức, bộ tranh tứ quý Tùng – Cúc – Trúc – Mai mang trong mình những tầng ý nghĩa sâu sắc. Trước hết, đó là biểu tượng của khí chất người quân tử. Mỗi loài cây đại diện cho một đức tính tốt đẹp: Tùng tượng trưng cho sự kiên cường, bất khuất; Cúc thể hiện sự thanh cao, khiêm nhường; Trúc đại diện cho sự ngay thẳng, chính trực; còn Mai là biểu tượng của sự tinh khiết, thanh tao.
Bên cạnh đó, bộ tranh còn là biểu tượng của tài lộc và thịnh vượng. Mỗi loài cây, với những đặc tính riêng, đều mang ý nghĩa về sự may mắn, sung túc và thành công. Sự kết hợp của bốn loài cây này tạo nên một tổng thể hài hòa, tượng trưng cho sự viên mãn và đủ đầy.

Không chỉ vậy, tranh tứ quý còn mang ý nghĩa về sức khỏe và trường thọ. Hình ảnh cây Tùng và hoa Cúc, với sức sống mãnh liệt và khả năng chống chọi với thời tiết khắc nghiệt, thường được liên tưởng đến sự trường thọ, sức khỏe dồi dào và sự an lành.

Hơn thế nữa, bộ tranh còn đem lại sự bình an và may mắn cho gia chủ. Người ta tin rằng, treo tranh tứ quý trong nhà có thể xua đuổi tà khí, hóa giải những điều không may và mang lại không khí an lành, hòa thuận cho gia đình. Bức tranh còn tượng trưng cho sự gắn kết, bởi 4 loài cây đại diện cho 4 mùa, mang ý nghĩa gắn kết các thành viên, các thế hệ trong gia đình.

Giải mã ý nghĩa biểu tượng của từng loài cây

• Cây Tùng: Trong bộ tranh tứ quý, cây Tùng thường được khắc họa với dáng vẻ hùng vĩ, hiên ngang, vươn mình trong gió tuyết. Tùng tượng trưng cho mùa đông, cho sự trường thọ và khí phách của người quân tử không ngại khó khăn, thử thách. Với bộ rễ sâu chắc, Tùng còn tượng trưng cho sự vững vàng, kiên định. Trong phong thủy, Tùng có khả năng xua đuổi tà khí, mang lại bình an và may mắn cho gia chủ. Lá kim của Tùng luôn xanh tốt quanh năm, biểu thị cho sức sống mãnh liệt và sự trường tồn.
• Hoa Cúc: Hoa Cúc, với vẻ đẹp giản dị mà thanh cao, là biểu tượng của mùa thu. Trong văn hóa Việt Nam, hoa Cúc không chỉ tượng trưng cho sự thanh cao, ẩn dật mà còn là biểu tượng của sự trường thọ, phúc lộc và sự kín đáo. Màu vàng của hoa Cúc thường được liên tưởng đến sự giàu có, thịnh vượng.
• Cây Trúc: Cây Trúc, với dáng thẳng đứng, hiên ngang, là biểu tượng của mùa hạ. Trúc tượng trưng cho sự ngay thẳng, chính trực, và khí chất của người quân tử. Thân trúc rỗng bên trong còn tượng trưng cho sự khiêm nhường, không cố chấp, luôn sẵn sàng đón nhận những điều mới mẻ. Trúc còn là biểu tượng của sự kiên cường, dù gặp phong ba bão táp vẫn không hề gục ngã.
• Hoa Mai: Hoa Mai, với sắc vàng rực rỡ, là biểu tượng của mùa xuân, của sự khởi đầu mới, của may mắn và tài lộc. Hoa mai năm cánh tượng trưng cho ngũ phúc: khoái lạc, hạnh phúc, trường thọ, thuận lợi và hòa bình. Mai nở trong tiết trời se lạnh còn tượng trưng cho sức sống mãnh liệt, vượt qua khó khăn để vươn lên.

Tranh tứ quý Tùng – Cúc – Trúc – Mai không chỉ được sử dụng để trang trí trong nhà, tạo không gian sang trọng, ấm cúng mà còn có ý nghĩa phong thủy sâu sắc. Treo tranh đúng hướng, đúng vị trí (ví dụ, phòng khách, phòng làm việc) có thể giúp gia chủ thu hút tài lộc, may mắn, sức khỏe và sự bình an. Hướng Đông được xem là hướng tốt để treo tranh, tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển.
Ngoài ra, tranh tứ quý còn là món quà tặng ý nghĩa trong các dịp đặc biệt như lễ Tết, tân gia, mừng thọ… Món quà này không chỉ thể hiện sự tinh tế, gu thẩm mỹ của người tặng mà còn gửi gắm những lời chúc tốt đẹp đến người nhận.

Biến thể và sự đa dạng của tranh tứ quý Ngoài bộ tranh Tùng Cúc Trúc Mai, còn có một biến thể khác là bộ tranh Mai Lan Trúc Cúc, phổ biến hơn tại trung quốc.

Tranh tứ quý Tùng – Cúc – Trúc – Mai không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật đơn thuần mà còn là một biểu tượng văn hóa, chứa đựng những giá trị tinh thần sâu sắc của người Việt. Hiểu rõ ý nghĩa của bộ tranh này không chỉ giúp chúng ta trân trọng hơn những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc mà còn có thể ứng dụng vào cuộc sống, mang lại may mắn, tài lộc và bình an cho bản thân và gia đình.